Μέχρι πρόσφατα ο πνεύμονας θεωρούνταν ένα όργανο με πρακτικά αδύνατη την υπερηχογραφική απεικόνιση λόγω της παρουσίας αέρα που καθιστά αδύνατη την μετάδοση των ηχητικών σημάτων. Οι πληροφορίες για την κατάσταση του πνεύμονα προέρχονταν κυρίως από την κλινική εξέταση, την ακτινογραφία θώρακος και την αξονική τομογραφία θώρακος καθώς και έμμεσα ευρήματα από το υπερηχογράφημα καρδιάς.
Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία διαπιστώθηκε ότι το πνευμονικό παρέγχυμα μπορεί να δώσει χαρακτηριστικές υπερηχογραφικές εικόνες σε διάφορες παθήσεις, οι οποίες οφείλονται κυρίως σε τεχνικά σφάλματα (artifact). Το υπερηχογράφημα των πνευμόνων, λοιπόν, μελετά τα συγκεκριμένα artifacts σε συνδυασμό με την απεικόνιση των υποκείμενων δομών σε αντίθεση με τα υπερηχογραφήματα άλλων περιοχών του σώματος, όπου μελετώνται αποκλειστικά όργανα και δομές στην πραγματική τους αναπαράσταση.
Πρωτόκολλο απεικόνισης
Οι τρεις διαθέσιμες κεφαλές υπερήχων είναι η καρδιακή κεφαλή, η κεφαλή αγγείων και η κεφαλή κοιλίας. Οι τρεις αυτοί κεφαλές διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους ως προς την εκπεμπόμενη συχνότητα υπερήχων, τη διεισδυτικότητα της δέσμης και την διακριτική ικανότητα. Αν και όλες οι κεφαλές υπερήχων είναι κατάλληλες για τον έλεγχο των πνευμόνων, στην καθημερινή κλινική πρακτική η καρδιακή κεφαλή είναι κατάλληλη για την υπερηχογραφική εκτίμηση των πνευμόνων, η οποία μπορεί να γίνει στο Εργαστήριο ή ακόμη και στην κλίνη του ασθενούς, αυτόνομα ή ως μέρος της διαθωρακικής ηχωκαρδιογραφικής μελέτης. Η απεικόνιση γίνεται σε συγκεκριμένες θέσεις στο θώρακα, ανάλογα με το πρωτόκολλο που χρησιμοποιείται, και οι οποίες αντιστοιχούν στον δεξιό και αριστερό πνεύμονα.
Φυσιολογική απεικόνιση
O υπεζωκότας απεικονίζεται στο υπερηχογράφημα πνεύμονα ως μια λευκή έντονα οριζόντια γραμμή, η υπεζωκοτική ή πλευριτική γραμμή που διαχωρίζει το θωρακικό τοίχωμα από τον πνεύμονα. Ο φυσιολογικός πνεύμονας περιέχει μια μείξη ιστού, αέρα και υγρού (αίματος). Γειτονικοί ιστοί με μεγάλή διαφορά στην πυκνότητα και συνεπώς την ταχύτητα του ήχου διαμέσου αυτών, δημιουργούν artifact όταν μια υπερηχητική δέσμη τους διαπεράσει. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο υπεζωκότας με τον πνεύμονα. Ανακλάσεις της πλευριτικής γραμμής απεικονίζονται παράλληλα με αυτή, ονομάζονται A lines και οφείλονται σε artifact.
Απεικόνιση σε δύσπνοια καρδιακής αιτιολογίας
Στην καρδιακή ανεπάρκεια παρατηρείται εξαγγείωση υγρού στον διάμεσο χώρο και στις κυψελίδες. Η διαταραχή αυτή στην αναλογία αέρα και υγρού στο πνευμονικό παρέγχυμα, προκαλεί εμφάνιση συμπτωμάτων με τη μορφή της δύσπνοιας ή ακόμη και οξέος πνευμονικού οιδήματος.
Στο υπερηχογράφημα πνεύμονα η διαταραχή αυτή δημιουργεί χαρακτηριστική εικόνα των B lines, δηλαδή artifact με εμφάνιση ουράς κομήτη η οποία προηγείται σημαντικά χρονικά από την εκδήλωση των συμπτωμάτων συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας τόσο κλινικά όσο και απεικονιστικά στην ακτινογραφία ή στην αξονική τομογραφία θώρακος.
Οι B lines είναι ευδιάκριτες έντονα ηχωγενείς κάθετες γραμμές οι οποίες ξεκινούν από την πλευριτική γραμμή, επεκτείνονται προς τα πίσω σε όλο το βάθος της απεικόνισης χωρίς εξασθένηση στην ένταση του σήματος και κινούνται ταυτόχρονα με την κίνηση του πνεύμονα. Σε ένα φυσιολογικό πνεύμονα μπορεί να απεικονιστούν έως δύο (2) B lines και μόνο στα βασικά τμήματα. Απεικόνιση με πάνω από τρεις (3) B lines θεωρείται παθολογική και υποδηλώνει με υψηλή ευαισθησία (97%) και ειδικότητα (98%) την καρδιακή ανεπάρκεια ως αιτιολογικό παράγοντα της οξείας δύσπνοιας του ασθενούς (Εικόνα 1).
Απεικόνιση σε άλλες παθολογικές καταστάσεις
Χαρακτηριστικά υπερηγραφικά ευρήματα απεικονίζονται και σε παθήσεις όπως, σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), πνευμοθώρακας, πλευριτική συλλογή, πνευμονία, ατελεκτασία, πνευμονικό έμφρακτο, θλάση πνεύμονα και κακοήθεια. Στις παθήσεις βέβαια αυτές οι ασθενείς αναφέρουν επί πλέον συμπτώματα εκτός από τη δύσπνοια, ενώ η ακτινογραφία και η αξονική τομογραφία θώρακα έχουν παθογνωμονικά ευρήματα.
Μελλοντικές εφαρμογές
- Εκτίμηση των ασθενών με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια και δύσπνοια πριν και μετά την αιμοκάθαρση.
- Εκτίμηση ασθενών με οξεία ή χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια και δύσπνοια που υποβάλλονται σε αποσυμφορητική αγωγή με χορήγηση διουρητικών φαρμάκων.
- Εκτίμηση διασωληνωμένων ασθενών στη φάση αποδέσμευσης από τη μηχανική υποστήριξη της αναπνοής για προσδιορισμό του κατάλληλου χρόνου αποσωλήνωσης.
- Έχει προταθεί η προσθήκη του υπερηχογραφήματος πνευμόνων στο πρωτόκολλο δυναμικής ηχωκαρδιογραφικής μελέτης (stress echo) με δοβουταμίνη.
Συμπέρασμα
Η ακρόαση και η εκτίμηση του αναπνευστικού συστήματος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα στην καθημερινή κλινική εξέταση των καρδιολογικών ασθενών. Κατά αναλογία, οι σημαντικές πληροφορίες που προσφέρει το υπερηχογράφημα των πνευμόνων για το καρδιαγγειακό σύστημα, αναμένεται να το καταστήσουν σύντομα αναπόσπαστο τμήμα της ηχωκαρδιογραφικής εξέτασης. Το υπερηχογράφημα πνευμόνων γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλές λόγω των πλεονεκτημάτων της μεθόδου, όπως ευκολία στην μεταφορά του εξοπλισμού, δυνατότητα να γίνει παρά την κλίνη του ασθενούς, δυνατότητα διαδοχικών εκτιμήσεων, μη επιβάρυνση του ασθενούς με σκιαγραφικά υλικά και ακτινοβολία.